8:42 صبح چهارشنبه 88/1/19

اثبات اراده الهی

نویسنده: عاطفه

یخلق الله ما یشا ان الله على کل شى قدیر (نور45:)

خدا هر چه بخواهد مىآفریند . در حقیقت, خدا بر هر چیزى تواناست.

همچنین , قرآن کریم بر این حقیقت پاى مى فشرد که هیچ موجودى نمى تواند در مقابل اراده تکوینى خداوند بایستد و از تحقق آن جلوگیرى کند که این, تعبیر دیگرى از مقهور و محدود نبودن اراده الهى است :

قل فمن یملک لکم من الله شیئاً ان اراد بکم ضراً او اراد بکم نفعاً بل کان الله بما تعملون خبیراً (فتح: 11)
بگو : اگر خدا بخواهد به شما زیانى یا سودى برساند چه کسى در برابر او براى شما اختیار چیزى را دارد؟ بلکه (این) خداست که به آنچه مى کنید همواره آگاه است .

البته, همانگونه که در بحث حکمت الهى خواهیم گفت, عمومیت اراده و مشیت الهى بدین معنا نیست که به هر گونه فعلى, ولو افعال قبیح یا عبث, تعلق پذیرد, بلکه حکمت خداوند اقتضا دارد که تنها افعال حکیمانه اى را که مشتمل بر مصلحت مخلوقات اوست , اراده کند.

پاره اى از آیات قرآن کریم نیز به اراده تشریعى خداوند اشاره دارند . براى نمونه, در سوره بقره مى خوانیم:

یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر (بقره : 185).

خدا براى شما آسانى مى خواهد و براى شما دشوارى نمى خواهد.

پس از آنکه خداوند, در آغاز این آیه, حکم روزه ماه رمضان را بیان مى کند و بیماران و مسافران را از آن استثنا مى نماید, اعلام مى دارد که اراده تشریعى خداوند به وضع احکامى تعلق مى پذیرد که متضمن آسانى و راحتى مردم باشد نه آنکه اسباب سختى و زحمت آنان را فراهم آورد. همچنین , قرآن کریم پس از ذکر برخى احکام الهى در سوره مائده مى فرماید:
ان الله یحکم ما یرید (مائده : 1)

همانا خدا به هر چه بخواهد فرمان مى دهد.

در کنار قرآن مجید, در روایات اهل بیت (ع) نیز بیانات بلندى در زمینه اراده الهى وارد شده است . نکته قابل توجه دراینجا آن است که عموم این روایات ناظر به اراده فعلى خداوندند و در برخى از آنها, اراده به عنوان صفت قدیم زاید بر ذات نفى شده است . براى مثال, در حدیثى وارد شده است که راوى از امام (ع) مى پرسد:

لم یزل الله مریداً

آیا خداوند از ازل اراده کننده بوده است ؟

امام (ع) در پاسخ او مى فرماید:

ان المرید لا یکون الا لمراد معه , لم یزل (الله) عالماً قادر اًثم اراد13

همانا اراده کننده اى نیست مگر آنکه مراد (اراده شده ) هماره او باشد, خداوند از ازل عالم و قادر بوده است و سپس اراده کرده است .
همانگونه ملاحظه مى شود, امام (ع) در این حدیث شریف به اراده فعلى خداوند اشاره دارد و بیان مى کند که چنین وصفى نمى تواند قدیم و ازلى باشد . شاید مقصود امام (ع) این باشد که اوصاف فعلى, مانند اراده, از رابطه خداوند با مخلوقات خود یا به تعبیر دیگر, از مقام فعل خدا انتزاع مى شود و از آنجا که فعل خدا حادث است, ممکن نیست اوصاف فعلى او قدیم باشند.
در حدیث دیگرى که از امام رضا (ع) نقل شده, علاوه بر بیان حقیقت اراده فعلى خداوند, بر تفاوت آن با اراده انسان و تنزه آن از محدودیتهاى اراده بشرى تاکید رفته است :

الا راده من الخلق (المخلوق) الضمیر و ما یبدو لهم بعد ذلک من الفعل و اما من الله تعالى فارادته احداثه لا غیر ذلک لانه لا یروى و لا یهم و لا یتفکر و هذه الصفات منفیا عنه و هى صفات الخلق . فارادا الله الفعل لا غیر ذلک یقول له کن فیکون بلا لفظ ولانطق بلسان ولا همه و لا تفکر و لا کیف لذلک کما انه لا کیف له 14

اراده در مورد مخلوقات عبارت است از تصمیم درونى و افعالى که پس از آن ظاهر مى شوند اما اراده خداوند متعال صرفاً به معناى ایجاد است ; او نه اندیشه مى کند و نه تصمیم مى گیرد و نه فکر مى کند بلکه این گونه صفات از او منتفى است زیرا اینها همه از اوصاف مخلوقات است . پس اراده خداوند همان فعل اوست نه غیر آن . خداوند مى فرماید: موجود باش! پس بى درنگ موجود مى شود, بدون نیاز به لفظ و سخن گفتن با زبان و تصمیم و فکر و اراده او هیچ کیفیتى ندارد همانگونه که براى ذات او هیچ کیفیتى نیست
در برخى روایات نیز بر مخلوق بودن وحادث بودن مشیت الهى تصریح شده است . براى مثال , از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود:

خلق الله المشیه بنفسها ثم خلق الاشیا بالمشیه15

خداوند مشیت را به خودش ( و بدون نیاز به مشیت دیگرى ) آفرید و اشیا را با مشیت خلق کرد.

نکته عمیق و جالب توجه دیگرى که از روایات معصومان (ع) در این باب به دست مى آید تغایر((علم)) و ((اراده)) است امام صادق (ع) در پاسخ یکى از اصحاب خویش که درباره وحدت با تغایر علم و ارده پرسیده بود فرمود:

العلم لیس هو المشیا الا ترى انک تقول: سافعل کذا ان شا الله و لا تقول: سافعل کذا ان علم الله . فقولک ان شا الله دلیل على انه لم یشا فاذا شا کان الذى شا کما شا و علم الله السابق للمشیه.16

علم (خداوند) همان مشیت نیست . آیا نمى بینى که مى گویى : فلان کار را اگر خدا بخواهد انجام خواهد داد. ولى نمى گویى : فلان کار را اگر خدا بداند , انجام خواهم داد . بنابراین , سخن تو که مى گویى : ((اگر خدا بخواهد)) دلیل آن است که تاکنون نخواسته است پس اگر بخواهد همان چیزى را که خواسته است محقق خواهد شد و علم خدا پیش از مشیت او موجود است .

نظر شما ()

لیست کل یادداشت های این وبلاگ

پدر سنگدل
اصلاح نفس، رمز موفقیّت در زندگى
لذت دنبال نون دویدن!
ارزش و ثواب آیة الکرسى
کوچه عاشقی
سنگ درمانی
گل
محمد مصدق
محمد بلخی
چهارشنبه سوری
[عناوین آرشیوشده]